Stakingen
Op 20 december vlieg ik terug naar Nederland. Ik stop per 1 januari bij
Knowledge for Children en ben druk op zoek naar een baan in Nederland. Ik was
van plan vandaag mijn laatste bijdrage voor de VeFo-er te schrijven, over wat
we allemaal hebben bereikt hier, over hoe ik het heb ervaren in Kameroen, over
hoe het is om afscheid te nemen. Maar, de actualiteit heeft me ingehaald. Dus,
geen leuk en opwekkend verhaal dit keer… Ik zal proberen voor de volgende
VeFo-er nog een echt afrondend verhaal te schrijven. Maar de huidige
ontwikkelingen in Kameroen kan ik niet zo maar even voorbij laten gaan.
Stel je voor, Nederland heeft twee officiële talen; Nederlands en Frans.
Frans wordt door de meeste mensen gesproken, alleen in Drenthe en Groningen
praten de mensen Nederlands. Hier wordt op school lesgegeven in het Nederlands.
We volgen het Duitse schoolsysteem en de Duitse rechtspraak, de rest van het
land volgt Frankrijk.
Kun je je dat voorstellen? Nee? Dat is wel hoe het hier in Kameroen werkt.
Het overgrote deel van Kameroen was vroeger een Franse kolonie. Dus daar
spreekt men op school en bij de overheid nog steeds Frans, volgt men het Franse
onderwijssysteem en de Franse rechtspraak. In de regio waar ik woon waren de
Britten de baas, hier spreekt men Engels en volgt de Engelse systemen. En dat
wringt!
Sinds oktober staken de Engelstalige advocaten. Ze zijn onder meer boos
omdat er steeds meer Franstalige rechters in dit deel van het land zijn. Die
kennen de Engelse wet niet goed en spreken vaak geen Engels. Met als gevolg dat
ze niet kunnen communiceren met de verdachten. Een van de eisen van de stakende
advocaten was dat een bepaalde wet vertaald moest worden. Dat is nu wel
gebeurd, alleen heeft men de eerste versies (ergens uit de jaren 1990) vertaald
en niet de meeste recente versie.
Van de staking van de advocaten merkten we niet zoveel. Maar sinds een paar
weken staakt nu ook het onderwijs in het Engelstalige deel van Kameroen. En dat
raakt iedereen. De leraren zijn onder meer boos over het feit dat steeds meer
Franstalige leraren worden aangesteld op Engelstalige scholen. Zij spreken
slecht Engels en geven dus ook les in slecht Engels.
De advocaten en leraren zijn begonnen met een vreedzame staking. Maar
inmiddels is er veel meer aan de hand. Er wordt steeds harder geroepen om
onafhankelijkheid van Engelstalig Kameroen. Leger en politie treden in sommige
steden hard op. In Bamenda, de grootste stad van de Engelstalige regio, nemen
demonstranten doodskisten mee, als ze dan worden doodgeschoten kunnen ze meteen
worden begraven zeggen ze.
Hier in Kumbo is het nog steeds rustig. De scholen zijn dicht, maar het is
vreedzaam. Maar iedereen maakt zich zorgen. De overheid heeft aangekondigd dat
de staking voorbij is, maar de stakers zijn niet uitgenodigd voor dialoog en
staken gewoon door. De bisschoppen hebben opgeroepen de scholen weer te openen,
maar dit wordt genegeerd (wat heel wat is, de bisschoppen hebben veel
invloed!). Ook in Kumbo neemt de spanning toe, mijn collega’s durven de auto’s
van Knowledge for Children niet bij ons kantoor te laten staan omdat ze bang
zijn dat er demonstraties komen en de auto’s in brand worden gestoken.
Voor mij is het raar afscheid nemen. Het is alsof ik nooit ben weggeweest;
het stof, geen water… Maar het is ook heel anders. Je voelt de spanning, de
scholen zijn dicht, de kinderen zijn op straat om eten te verkopen of gaan naar
het land om te werken. Ik hoop van harte dat alles goed en vreedzaam wordt
opgelost en dat de kinderen snel weer naar school kunnen!
Uit; de VeFo-er van december 2016
-----
De charmes van Afrikaanse hotels
Het is inmiddels meer dan tien jaar geleden dat ik
voor het eerst in West-Afrika kwam. Sinds die tijd in Benin heb ik meerdere
landen bezocht in deze regio. En ik heb overal in hotels geslapen. Dat kan nog
wel eens interessant zijn. Een inkijkje in de ‘charmes’ van Afrikaanse hotels.
 |
| Uitdaging: douchen! |
Het is overigens niet vreemd als de badkamer geen
water heeft. Dat is niet altijd de schuld van het hotel, in Kumbo heeft de hele
stad grote problemen met water. Het wordt wel lastig als het personeel pas om
7.00 uur water kan brengen en jij om 6.00 uur weg moet om op tijd te zijn voor
je afspraak.
Het licht is ook altijd verrassend. Ik sliep in
Benin ooit in een hotel met groen licht en in Kameroen slaap ik regelmatig in
een hotel waar een aantal kamers rood licht heeft (juist). Pas sliep ik ergens
waar het licht niet meer aan kon als je het eenmaal uit had gedaan. Ik wist dat
niet, dus toen ik wegging had ik netjes het licht uitgedaan. Toen ik terugkwam
deed het licht het niet en de receptionist werd nog kwaad op me ook; ‘Madam, u
heeft het zelf uitgedaan toen u wegging!’
Dan is er het probleem van stroom. In veel
hotelkamers vind je een heleboel stopcontacten. Die het meestal niet doen. In
een hotel deed het stopcontact het alleen als de airconditioning aan was. Dus
na drie dagen had ik keelpijn van het opladen van mijn telefoon en laptop.
Uiteraard heb je in hotelkamers ook meubels.
Bedden die zo hard kraken dat je er zelf wakker van wordt bijvoorbeeld. Of
bedden die zo hoog zijn dat je moet springen om naar bed te gaan. Die nacht
sliep ik middenin het bed, ik was bang dat als ik uit bed zou vallen ik iets
zou breken! Een tijdje terug had ik natte lakens op mijn bed. De schoonmaker
vertelde me; ‘ja de lakens waren nog niet droog, maar u had de kamer
gereserveerd dus moest ik toch lakens op bed doen!’
Veel hotels hebben restaurants. Soms zijn ze
belachelijk duur en blijf ik uit de buurt. Maar een van mijn favoriete hotels
in Cotonou (Benin) heeft een goedkoop restaurant waar je nog leuk kunt zitten
ook. Het menu is groot en gevarieerd, nou ja op papier dan. Ik heb inmiddels
geleerd dat ik, als ik daar wil eten, gewoon moet vragen wat er is. Dus op een
dag vroeg ik; ‘wat hebben jullie vandaag?’ En de ober zei; ‘alles mevrouw!’ Ik
geloofde het niet zo erg, dus ik bestelde rijst met kip, het standaardmenu in
elk Benins restaurant. De ober antwoordde; ‘Mevrouw, er is geen rijst’. ‘Ok,
dan maar bakbanaan met kip’. ‘Mevrouw, er is geen kip’. Uiteindelijk heb ik
bakbanaan met vis gegeten…
Natuurlijk kun je in Afrikaanse hotels altijd
verwachten dat je je kamer deelt met kakkerlakken, mieren, muggen, muizen (die
de koekjes die ik voor het ontbijt had gekocht opaten) en andere dieren te
delen. Maar het ergste verhaal is niet mijn eigen ervaring maar die van een
collega (die dit altijd graag vertelt aan sollicitanten in Knowledge for
Children). Op een nacht sliep hij in een hotel en werd wakker omdat er een rat
op zijn gezicht viel…
Uit: De VeFo-er van September 2016
---
Feestje!
Als je aan Afrikaanse feestjes denkt, denk je al snel aan trommels en dansen. Vaak is dat ook wel een deel van een feestje. Maar voor het zover is, moet je wel door het officiële gedeelte heen bijten. En dat is soms nog een hele opgave!
Er zijn, volgens mij, eigenlijk twee soorten feestjes. Nationale feestdagen zoals de Dag van de Arbeid, de Dag van de Jeugd en de Dag van de Nationale Eenheid. En dan zijn er privé feestjes, bijvoorbeeld voor een huwelijk of omdat iemand een diploma heeft gehaald.
De nationale feestdagen worden hier in Kumbo gevierd in het voetbal ‘stadion’. Daar is een tribune. Meestal verloopt zo’n feestdag ongeveer zo: je krijgt de dag van tevoren een uitnodiging (hoewel ik de uitnodiging ook wel eens de dag na het feest heb ontvangen). Het programma voor de dag staat er uitgebreid in, inclusief de tijden dat iedereen aan komt; 8.00 aankomst van het publiek, 8,15 aankomst basisscholen etc. Dat gaat door tot 9.30 uur aankomst SDO, de Senior Divisional Officer (zeg maar de Commissaris van de Koning).
Dit is natuurlijk ook al het eerste stuk waar het
mis gaat. Onze eigen SDO is redelijk op tijd meestal, die komt meestal maar een
half uurtje te laat. Maar dat is een unicum! Het publiek komt meestal pas om
een uur of tien natuurlijk, maar gelukkig hoeven we daar niet op te wachten.
Marcheren is een serieuze zaak!
Als de SDO er is, begint het officiële programma. Afhankelijk van het feest wordt er gesproken of wordt de radio toespraak van de president (in het Frans dus bijna niemand hier snapt het) uitgezonden. Vaak valt dan ook halverwege de stroom nog even uit, dus dat duurt ook nog wel even.
Daarna volgt het ‘hoogtepunt’ van de dag, de march-past. Dat betekent een parade van ongeveer drie uur van marcherende kinderen (op de Dag van de Jeugd), vrouwen (op International Vrouwendag), arbeiders (op de Dag van de Arbeid) of mannen in uniform, kinderen, politieke partijen en iedereen die wil (op de Dag van de Nationale Eenheid). Al die tijd moeten we als genodigden op de tribune blijven zitten. Zolang de SDO niet vertrekt, is het eigenlijk not-done om zelf wel te vertrekken. Als Kameroener kun je nog wel een keer stiekem ontsnappen, maar ik val nogal op met mijn witte hoofd…
Na de march-past mag je soms weg, en soms is er nog een receptie of iets dergelijks. Die recepties bestaan vooral uit aan lange tafels zitten, eten en vooral niet praten. Kameroeners praten niet onder het eten en zodra het eten op is staan ze op om weg te gaan. Om echt te feesten denk ik!
Op privé feestjes wordt, gelukkig, niet
gemarcheerd. Maar wel gespeecht. En dat moet je zeker niet onderschatten!
 |
| Feestje! Mensen doen een dutje of zijn druk met de telefoon |
Bij privé feestjes zit je vaak in een soort bioscoop opstelling, in rijen. Dat bevordert de gezelligheid natuurlijk niet. En uiteraard beginnen deze feestjes ook altijd laat. Als je dus per ongeluk wat vroeg bent (pas was er een feestje dat om 12.00 uur begon. Toen ik om 14.00 uur aankwam had ik nog niks gemist) zit je uren te wachten. Er wordt ook dan niet echt veel gepraat. Sommige mensen doen even een dutje.
Als alle belangrijke gasten er zijn, wordt de microfoon er bij gehaald en wordt er een heleboel speeches gegeven. Het feestje waar ik om 14.00 uur nog niks had gemist, was omdat een van de jongens die mijn collega in huis heeft gehaald was geslaagd voor zijn diploma. Dan moeten dus al zijn leraren spreken (hij deed praktische training in het bouwen van huizen), de eigenaar van het bedrijf waar hij stage heeft gelopen, zijn vader, zijn klasgenoten, mijn collega enzovoorts. Als blanke krijg ik natuurlijk ook vaak een microfoon in handen gedrukt. Dus als ik me al te erg verveel ga ik maar vast bedenken wat ik ga zeggen. Zonder microfoon trouwens, die heb ik niet nodig in een huiskamer!
Na het hele officiële gedeelte is er eten. Dat is eigenlijk het belangrijkste. Er zijn ook mensen die zich daar in hebben gespecialiseerd en meestal pas komen als het eten wordt opgediend (dat moet ik nog eens leren). Tijdens het eten wordt er ook hier niet gesproken. Als je geluk hebt is er na het eten nog wel de gelegenheid om te dansen of op zijn minst met mensen te praten. Maar je mag na het eten ook weg. Na een paar uur opzitten en pootjes geven maak ik daar meestal maar dankbaar gebruik van.
De meeste trommels, zoals je dat verwacht bij Afrikaanse feestjes, hoor ik bij begrafenissen. Men noemt het zelfs zo; een dood-viering. Tijdens de wake, meestal de nacht voor de begrafenis, wordt er heel wat afgetrommeld. (Altijd fijn als het bij de buren is, dat gaat de hele nacht door).
Vorige week was er een buurman overleden. Daar hadden ze blijkbaar een cd in plaats van trommels. Na een hele nacht hetzelfde liedje ben ik er wel uit, doe mij maar trommels… Maar gelukkig viel op een gegeven moment de stroom uit en hield de muziek op. Soms is de wisselvallige elektriciteit een zegen!
Uit: de VeFo-er van juni 2016
----
Magisch Afrika
West Afrika is een plek van hekserij en mythen. Het is voor mij als buitenstaander soms ongelooflijk, maar wel interessant.
 |
| Ganvie |
In Benin is tovenarij deel
van het dagelijks leven. Ik ben wel eens verbaasd dat mensen alles geloven,
maar het is deel van het leven, het spreekt vanzelf. In Benin is een meer en
midden in dat meer is een dorp gebouwd op palen. Dat dorp heet Ganvie en dat
betekent ‘het volk is gered’.
Eeuwen geleden was er een volk in het noorden van
Benin dat werd opgejaagd door slavenhandelaren. Hun koning zocht een veilige
plaats, vond dit meer en besloot dat men midden in het meer veilig was. Dit
geloof ik allemaal onmiddellijk.
Maar, hoe kwam die koning bij het meer? De koning
was niet alleen koning, maar ook een groot tovenaar. Hij veranderde zichzelf
daarom in een adelaar en vloog over het land. Hij zag het meer en besloot dat
dit de juiste plek was voor zijn volk.
Je kunt je de volksverhuizing voorstellen (dat
ging gewoon te voet, niet iedereen kan zich natuurlijk veranderen in een
vogel). Toen men bij het meer aankwam was er wel een probleem; je bent in het
meer wel veilig, maar hoe kom je daar zonder zelf te verdrinken?
Een koning die zich in een adelaar kan veranderen,
draait daar zijn hand natuurlijk niet voor om. Hij veranderde zichzelf in een
krokodil en vroeg de andere krokodillen in het meer om hulp. Zij droegen
vervolgens alle mensen en spullen naar het midden van het meer. En daar was men
inderdaad veilig (wat er in de loop van de eeuwen met die krokodillen is
gebeurd weet ik niet. Wellicht als dank opgegeten?)
Hier in Kameroen zijn er ook veel verhalen. Over
de bliksem bijvoorbeeld. Tovenaars uit Oku (een dorp in de buurt van Kumbo)
staan er om bekend dat ze de bliksem kunnen sturen als waarschuwing. Ik ken
verhalen over oude vrouwen die bij hun kookpot zitten en door de bliksem
achterop een motor worden gezet. Of van jongeren die uit hun klaslokaal worden
getrokken en kilometers verderop in een maisveld teruggevonden worden.
 |
| Juju's in Oku museum |
Als westerling geloof ik er allemaal niet zo in. Maar
soms… Hoe verklaar je een heldere dag en ineens is er één enorme klap onweer?
Hoe kan het dat mijn goed-opgeleide, westers georiënteerde collega’s vertellen
dat hun klasgenoot door de bliksem uit de klas werd gehaald?
Het respect dat de mensen hier hebben voor
tovenarij en hekserij zorgt ervoor dat je er vanzelf ook respect voor gaat
hebben. En probeer ik niet al te kritisch te kijken als de gevangenisdirecteur
vertelt over de toverkunsten van zijn gevangenen, laat ik me meetrekken in een
winkel als de juju (deel van de traditionele religie) langskomt die vrouwen
onvruchtbaar kan maken en gooi ik geen steentjes in het meer van Oku om te zien
of het meer die echt terug gooit...
Uit: de VeFo-er van april 2016
-----
Water? Misschien later!
Jaren geleden zag ik een documentaire op tv waarin
Paul Rosenmöller op bezoek ging in Niger. Ik kan me nog goed herinneren hoe hij
met een groep vrouwen naar een waterput ging, enkele kilometers buiten het
dorp. De vrouwen vertelden dat het regelmatig gebeurde dat de put droog stond.
‘Wat doen jullie dan?’ vroeg Rosenmöller. ‘Dan gaan we naar huis, hebben dorst
en proberen het de volgende dag nog een keer’.
Toen ik tien jaar geleden in Benin woonde zaten we
al regelmatig een paar uur of paar dagen zonder water. Dat was vooral een
probleem voor een collega die HIV positief was en zijn medicijnen moest slikken
met water. Ik kocht regelmatig flessen water voor hem zodat hij dat in elk
geval kon doen.
Hier in Kameroen is het water nog veel
onbetrouwbaarder dan het in Benin was. Het is nu het hoogte (of diepte) punt
van het droge seizoen. Dat de stroom regelmatig uitvalt, dat went wel. Je laadt
alles op zodra er stroom is en met kaarsen en lampen op zonne-energie kom je
een heel eind. Bovendien leef je hier met het daglicht; acht uur naar bed en
voor zes uur is iedereen wel op. Maar nu, in het midden van het droge seizoen,
zitten we regelmatig zonder water. En dat is echt vervelend.
Ik heb wel een voorraad water, dus ik ben voorbereid.
Als het water een dag of twee dagen weg blijft gaat het nog wel. Maar nu zit ik
al een week zonder een druppel water. En dan wordt het lastig!
Heb je er wel eens over nagedacht waar je allemaal
water voor nodig hebt? Probeer maar eens eten te koken zonder water, kleren te
wassen, de wc door te spoelen… Daar komt nog bij dat het droge seizoen ook heel
(echt heel) veel stof met zich meebrengt. Dat kun je alleen maar bestrijden
met… water!
De afgelopen weken moest ik regelmatig om 2 uur ’s
nachts opstaan om mijn water voorraad aan te vullen. Emmers gaan makkelijk,
maar een jerrycan heeft maar een klein gat en de waterdruk verandert steeds
waardoor je die jerrycan dus steeds opzij moet schuiven. Dan sta je dus midden
in de nacht in je pyjama in de badkamer jerrycans te verschuiven. Bovendien is
het water soms zo bruin dat het net koffie is. Dat vang je toch maar op, je
weet immers niet tot wanneer er water is en hoe lang je weer zonder zit. Als
het maar lang genoeg staat zakt al het zand vanzelf naar de bodem.
Vorig jaar had ik een schema ontdekt; elke vijf
dagen kwam er ongeveer 2 uur water uit de kraan (meestal ’s nachts natuurlijk).
Toen paste ik zelfs mijn werk aan op dat schema (‘Nee, dan kan ik niet naar die
scholen, dan moet ik thuis zijn voor het water!’) Maar de afgelopen week kwam
het water zelfs in de nacht niet terug. Mijn buren en ik hebben nu bedacht dat
het water misschien wel is afgesloten in ons gebouw.
De gemeente en de traditionele heersers hebben
ruzie over het waternetwerk. Met als gevolg dat we twee rekeningen krijgen, en
niemand weet welke er betaald moet worden. Misschien is dus gewoon de verkeerde
rekening betaald en zijn we afgesloten. Nu moet er dus een loodgieter komen om
dat te bekijken en als dan blijkt dat we zijn afgesloten moet er worden
uitgevogeld wat we moeten doen om weer aangesloten te worden. Kortom, dat duurt
wel even!
Tot die tijd halen mijn buren water uit het
stroompje in de buurt en sleep ik jerrycans mee naar mijn werk. Het kantoor
ligt wat lager, dus met een beetje geluk komt er daar wel een paar uur per dag
water uit de kraan.
Ik ben inmiddels heel creatief met water besparen.
Bijvoorbeeld; ik was groenten in water. Dat gooi ik vervolgens in een pan om
een ei te koken. Als dat klaar is gooi ik er een flinke scheut afwasmiddel bij
om af te wassen. En dat water gebruik ik dan uiteindelijk om de wc door te
spoelen.
Dat laatste doe je sowieso maar twee keer per dag,
anders kost het teveel water. Als ik naar buiten gaat trek ik dichte schoenen
aan. Als je sandalen aan hebt worden je voeten zo stoffig dat je veel water
nodig hebt om ze te wassen. En dat water heb ik niet, dus leren schoenen die je
met een droog doekje kunt schoonmaken. (Voor suède of stof heb je een nat
doekje nodig, en dat past niet bij de water besparing!).
In de komende jaren wordt water schaars in de
wereld. Ik weet nu hoe het is om zonder water te zitten. Misschien moeten we
allemaal eens proberen water te besparen en proberen te voorkomen dat dit een
normale situatie wordt in het grootste deel van de wereld!
Uit: de VeFo-er van maart 2016
-------
Eten wat de pot schaft
In december was ik even in Nederland. Als ik daar
ben, mis ik Kameroen. Maar niet de Kameroense keuken! Die is nu niet bepaald
interessant te noemen.
Hier in Kumbo is iedereen dol op ‘fufu corn en
ndjamandjama’. Dat klinkt exotisch, maar het valt nogal tegen. Fufu is een bal
van deeg, gemaakt van maismeel. Gewoon; maismeel mengen met water tot het een
bal wordt. Dat eet je met je handen, met een groente die het meeste weg heeft
van te lang gekookte spinazie. Gelukkig kennen we het fenomeen ‘pepe’ een soort
sambal of ander pittig kruidenmengsel.
Fufu is overigens in heel West Afrika populair.
Soms van mais, soms van andere gewassen zoals cassave. Het wordt allemaal als
een bal verpakt in een blad van bijvoorbeeld een bananenboom. Het smaakt
allemaal naar niks en het is een grote bonk koolhydraten. Voedzaam dus! Soms
bezoeken we op een dag twee of drie scholen en krijgen we ook twee of drie keer
eten. Dan doe ik meestal mee in de gebeden van mijn collega’s voor iets anders
dan fufu!
Gelukkig krijgen we op scholen, of in restaurants,
ook vaak wel rijst met bonen en een sausje. En als we echt geluk hebben krijgen
we misschien wel bakbanaan, zoete aardappel of yam. Maar soms verlang ik ook
wel naar fufu. Bijvoorbeeld die keer dat we koeienhuid te eten kregen waar de
haren nog op zaten. Of toen we op een school als cadeau een gedroogde baviaan
kregen (gelukkig waren we met een auto met een open bagageruimte, dat ding
stonk een uur in de wind. Mijn collega was er blij mee en heeft er ’s avonds
een feestje mee gegeven. Gelukkig was ik niet uitgenodigd!).
Zelf kook ik vooral veel pasta en rijst. Mijn
Kameroense vrienden vinden mijn eten maar raar. Meestal krijg ik veel
commentaar; ‘Esly, dit heb je niet goed gekookt! Kijk dan, dit is een ui! Ik
kan zien dat het een ui is! Dat is niet goed gekookt hoor!’. Ik probeer meestal
maar uit te leggen dat dat zo hoort (‘Ja maar Esly, kijk dan! Dit is een
wortel! Ik kan zien dat het een wortel is!’) en dat er zo veel meer vitamines in
zitten (Ja maar Esly, kijk dan! Dit is een tomaat! Ik kan zien dat het een
tomaat is!’). Maar het helpt niet echt.
Je kunt je voorstellen hoe lang je alles moet
koken voor wortels, tomaten en uien er allemaal hetzelfde uitzien. Vrouwen zijn
dan ook een hele dag bezig met eten koken. Ik vind het er niet lekkerder op
worden, maar voor Kameroeners hoort het blijkbaar zo. Een poosje geleden waren
er Nederlanders op bezoek en die riepen bij mijn eten uit; ‘Eindelijk! Na drie
weken kunnen we een keer zien wat we eten!’. Hun Kameroense collega’s keken
elkaar aan en zeiden niets, maar ik dacht; ‘Ja maar Esly, kijk dan! Dit is een
boon! Ik kan zien dat het een boon is!’.
Uit: de Vefo-er van februari 2016
-----
Onmogelijk? Onmogelijk!
‘Onmogelijk’ is een woord dat Kameroeners niet
kennen. Alles kan altijd, op wat voor manier dan ook. Auto’s kunnen altijd
gerepareerd worden, alles past altijd. Je kunt namelijk best een bankstel
vervoeren achterop een motorfiets. Of een varken, of vijf geiten. Of een
familie met twee volwassenen, vier kinderen en een baby.
 |
| Hoezo; past niet? |
De wegen hier zijn ook nooit onmogelijk om te
passeren. Het kan altijd. Op de ‘snelweg’ hebben ze vier bruggen afgebroken om
te vervangen. Mooi natuurlijk, maar blijkbaar heeft nog niemand bedacht dat dat
ook betekent dat je een nieuwe brug moet bouwen. Dus er liggen nu op een aantal
plekken tijdelijke houten bruggen, die niet hoog genoeg waren in het
regenseizoen. Op een ander stuk ga je met de neus van de auto door het water.
Maar onmogelijk is het niet, vaak staan er al jongens klaar om je er doorheen
te duwen. Het duurt wel eens even (ik hoorde van een vriend dat hij 4 uur had
moeten wachten voor alle auto’s voor hem uit de modder waren geduwd) maar
uiteindelijk komt het goed.
Een auto uit de modder of uit de greppel halen is
ook nooit onmogelijk. En nee, dat gaat niet met behulp van een tractor.
Daarvoor zoek je een stel jonge jongens en die tillen je auto op. Een beetje
zoals ik dat met een fiets doe, omdraaien en gaan!
Ik hoorde ook dat soms taxi’s tot aan de ene kant
van het water gaan. De passagiers worden dan door jongens op de rug naar de
andere kant van het water gedragen, waar vandaan je dan een nieuwe taxi kan
nemen.
Alles kan hier altijd gerepareerd worden. Auto’s
hangen soms letterlijk met touwtjes aan elkaar. Als de deur van een auto niet
open kan vanaf de binnenkant draai je gewoon het raampje open en doe je de deur
vanaf de buitenkant open.
Reparaties zijn niet altijd even zinvol en
duurzaam. In mijn kantoor zijn ze nu serieuze scheuren in de muur aan het
repareren met lijm en zaagsel De weg naar mijn huis wordt minstens zes keer per
jaar ‘gerepareerd’ door er een nieuwe vrachtwagen vol zand op te storten.
Volgens mij kan men beter een keer investeren in serieuze reparaties, maar dat
is blijkbaar teveel moeite.
Uiteindelijk kan hier altijd alles. Mijn oma zei
het vroeger al; ‘kan niet ligt op het kerkhof en wil niet ligt er naast’. Dat
geldt hier zeker, alles kan en uiteindelijk lukt het altijd. En als het niet
kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Het enige wat hier onmogelijk
is, is dat er iets onmogelijk is!
Fijne feestdagen en de beste wensen voor 2016!
Uit: de VeFo-er van december 2015
------------
ICT in Kameroen
Er is een bekend tv moment waarin Wim Kok, toen de
minister president, van een jongetje van een jaar of acht leert hoe hij met een
computer moet werken. Je ziet Kok met de muis richten op het scherm alsof het
een afstandsbediening is. Kun je het je voorstellen? Een minister president die
niet weet hoe een computer werkt?
In Afrika is de digitalisering van belang.
Bijvoorbeeld, vaste telefoons hebben we hier nauwelijks gehad, men is in een
keer van niets naar mobiele telefoons gegaan. Die telefoons zijn ontzettend belangrijk,
het helpt mensen om contact te houden met familie in de stad, mensen kunnen via
de telefoon iemand bellen in het dorp verderop om te horen of de weg begaanbaar
is of wat de prijzen zijn op de markt.
Veel Afrikanen vinden computers en internet ook
van belang. In Nigeria bijvoorbeeld wil de overheid dat alle examens voor het
voortgezet onderwijs voortaan digitaal gemaakt moeten worden. Ook hier in
Kameroen krijgt ICT steeds meer aandacht. Maar, het werkt nog niet zo best.
Als ik op onze scholen vraag wat ze nodig hebben,
is het antwoord vaak; ‘een computer’. ICT is een verplicht vak op school. Maar
er zijn geen computers om les mee te geven. ICT onderwijs gaat dus uit boekjes.
Daar is overigens ook niet altijd even goed over nagedacht, volgens het ICT
boek moeten kinderen in groep 3 in de tweede week alle letters op de juiste
plek van het toetsenbord zetten. Op zich niks mis mee, behalve dan dat kinderen
in de tweede week nog niet het hele alfabet hebben geleerd en waarschijnlijk
niet verder komen dan de d of e.
Behalve materialen is het ook een probleem dat de
meeste leraren zelf geen idee hebben hoe een computer werkt. In Nigeria was ik
al op een school met vijftien splinternieuwe computers, maar toen ik vroeg hoe
ze werden gebruikt zeiden ze daar; ‘ja niemand weet hoe het werkt dus we gebruiken
ze alleen om te laten zien waar het scherm zit, en waar het toetsenbord’.
Je ziet dat ook terug in het dagelijks leven. Een
vriend van me is wethouder in een dorpje een stuk verderop. Er staat een
prachtig nieuw stadhuis, maar er is maar een computer. In het ministerie in
Nigeria hadden sommige mensen hun eigen laptop bij zich, maar de meeste mensen
schreven hun brieven nog met de hand (en lieten ze dan eventueel uittikken bij
de dames beneden met echte ouderwetse typemachines). Kun je je voorstellen dat
je een officiële brief krijgt van de gemeente De Wolden die met de hand is
geschreven? Dat gooi je toch meteen weg als een 1 april grap?
In Knowledge for Children kan men gelukkig wel met
een computer overweg. Het is ook een criterium voor nieuwe medewerkers, pas had
ik een sollicitante die haar telefoonnummer verkeerd in haar brief had staan en
daarvan zei; ’dat was niet mijn fout, maar de fout van de typist! Ik kan zelf
niet typen, dus dat heeft mijn zus gedaan’.
Op mijn kantoor kan iedereen in elk geval typen en
e-mailen. Tenminste, als het internet het doet. Voor de echte whizzkids; we
gebruiken hier dongels met een simkaart en meestal gaat dat via 2G. Dat
betekent; je email openen, thee zetten, email lezen, nieuwe thee zetten, email
antwoorden, weer thee zetten, volgende email openen (gelukkig moet je van al
die thee veel plassen dus dan is er weer tijd om een volgende mail te openen). In
veel hotels is er Wifi, maar je maakt bijna nooit mee dat het werkt. Kortom, de
digitale revolutie is nog niet echt doorgedrongen hier.
Als Knowledge for Children vinden we lezen en
schrijven het belangrijkste. Als je niet kunt schrijven, kun je ook nooit leren
typen. Maar toch is ICT in deze tijd belangrijk en dus trainen we zo nu en dan
een groep leraren in het gebruik van computers. We trainen leraren omdat die
jarenlang aan nieuwe kinderen les geven en de kennis zo veel meer mensen
bereikt. We geven dan computers aan scholen die hun leraren hebben laten
trainen en goed hebben gepresteerd in onze andere programma’s. Deze computers
zijn meestal de oude computers van onze staf, voor op school voldoen ze nog
prima als ze voor ons eigenlijk te traag zijn.
En de computers van onze staf zijn meestal oude
laptops uit Nederland. Dus, staat er nog een functionerende laptop op zolder
waar je iets goed mee wilt doen? Of misschien hebben ze op je werk wel net alle
laptops afgeschreven en zoeken ze een goede bestemming? Laat het me weten! Ik ben in december in Nederland dus hopelijk kunnen we dan regelen dat ik het mee kan nemen als ik terugga. Een beter kerstkado kan ik niet bedenken voor
mijn collega’s en onze scholen. (Overigens ben ik ook altijd op zoek naar USB
sticks, omdat het internet zo traag is delen we alle documenten hier via USB
sticks. Dus daarvoor geldt hetzelfde, ook met weinig geheugen en veel reclame).
Alvast veel
dank!
Uit de VeFo-er van november 2015
------
Boko Haram
Terwijl Nederland zucht onder een vluchtelingen
crisis, zucht Kameroen onder Boko Haram. De laatste tijd hoor je steeds vaker
over aanslagen. Misschien hoor ik het alleen maar meer en is het aantal
aanslagen niet toegenomen. Sinds kort zit een kennisje van mij in het verre
noorden om Boko Haram te bestrijden. Hij werkt bij de politie en werd op de
eerste dag van zijn vakantie gebeld; morgen melden in Yaounde voor vertrek naar
het verre noorden!
Boko Haram leeft erg hier. Hoewel Kumbo nog wel een
heel eind van het Boko Haram gebied verwijderd is, wordt er veel over gepraat.
En je hoort de vreselijkste verhalen. In Nigeria ken ik iemand die in de
supermarkt was toen daar een bom ontplofte. Hij mailde me later; ‘Ik heb het
alleen overleefd doordat er twee mensen dood bovenop mij vielen, die hielden de
druk tegen’. De broer van een collega hier was op de markt toen daar een bom
ontplofte, gelukkig was hij net aan de andere kant, maar vijf minuten eerder
was hij in het deel wat later ontplofte.
Wat altijd bijzonder is, is dat het Nederlandse of
Europese nieuws soms weet van aanslagen voordat het op het Kameroense nieuws
is. Een tijdje terug was er een aanslag op een legerbasis waarover ik had
gelezen op de website van de BBC. Ik vertelde dat aan een vriend, wiens broer
ik het leger zit en daar gelegerd is. Hij belde zijn broer om het verhaal te
bevestigen en zijn broer wist van niets, hij had een vrij weekend. Uiteindelijk
bleek dat het een aanslag op zijn eigen kamp was geweest en dat niemand hem en
zijn collega’s had geïnformeerd, dat moesten we via de BBC horen.
Behalve angst en spanning, zorgt de strijd tegen
Boko Haram voor meer problemen. Grote problemen zijn er vooral in het verre
noorden. Kinderen kunnen daar bijvoorbeeld niet naar school. Er zijn minstens
zeventig scholen gesloten vanwege Boko Haram. Het leger heeft sommige scholen
ingenomen als kazernes, anderen zijn veroverd door Boko Haram. En soms zijn
ouders gewoon te bang om hun kinderen naar school te laten gaan. In Nigeria
valt Boko Haram immers vaak scholen aan om kinderen te kidnappen of te
vermoorden. Ook leraren vertrekken, in 2014 hebben volgens het Ministerie van
Basis Onderwijs meer dan 200 leraren geweigerd in de getroffen regio aan het
werk te gaan. Anderen hebben gevraagd om overplaatsing naar een veiliger
gebied.
Ook families vluchten de grensregio uit. Dit zorgt
voor een grote belasting van de scholen in de veiligere regio’s in de buurt.
Sommige scholen zien het aantal leerlingen verdubbelen, maar krijgen geen extra
geld voor leraren, meubels, gebouwen of materialen. Onnodig om te zeggen dat
het voor een leraar al lastig is om een klas van 50 kinderen les te geven, laat
staan dat dit aantal ook nog eens verdubbelt.
Naast problemen in het onderwijs, dreigt er ook
hongersnood in het verre noorden. Mensen zijn bang om naar hun akkers te gaan
en daardoor dreigt er een voedsel tekort.
Hier in mijn regio is dat allemaal, gelukkig, niet
aan de orde. Maar ook hier merken we de gevolgen van Boko Haram. Strengere
controles op de weg of in de stad. Maar ook aan het uitblijven van investeringen.
Een Frans bedrijf was bezig de weg tussen Kumbo en Bamenda (3 uur verderop) aan
te leggen. Het grootste deel is klaar, maar er moet nog wel het nodige
gebeuren. De wegwerkers zijn in staking gegaan omdat ze niet betaald krijgen. Inmiddels
schijnt dat opgelost te zijn, maar nog steeds wordt het werk niet afgemaakt.
Volgens de verhalen heeft de overheid geen geld meer om het voort te zetten,
alles moet naar het leger en de politie om Boko Haram te bestrijden. Overigens
lijkt dat ook nog wel eens tegen te vallen. Dorpen worden nog steeds opgeroepen
om voedsel voor het leger te produceren en vorige week was er een staking van
soldaten die niet betaald kregen.
Boko Haram is een serieus probleem in Kameroen.
Het heeft niet alleen invloed op de regio waar Boko Haram actief is, maar het
zorgt voor moeilijkheden in het hele land, en ook de buurlanden. Op zijn
Kameroens; we bidden dat Boko Haram snel wordt verslagen!
Uit de VeFo-er van oktober 2015
---------
Religie in Afrika
Afrikanen zijn heel religieus. Ik heb dat overal
in West Afrika gezien. Misschien ook niet zo raar, de overheid doet niets aan
de problemen die er zijn dus op een gegeven moment ga je je vanzelf richten op
het hogere. Mensen bidden voor alles, voor gezondheid of geluk, maar ook voor
stroom, een auto of een baan. In Nigeria kreeg mijn ene collega een baby. Op
kraambezoek hebben we ongeveer vijf minuten gebeden. Twee weken later kocht een
andere collega een nieuwe auto. Daar hebben we ongeveer een kwartier voor
gebeden. Het gaat om prioriteiten in het leven!
De meeste landen in deze regio zijn redelijk
gelijk verdeeld tussen Christenen en Moslims. Over het algemeen kun je zeggen
dat in het zuiden van een land, aan de kust, de meerderheid Christen is. In het
noorden, bij de woestijn, zijn de meeste mensen Moslim. De missionarissen
kwamen uit Europa over zee, de Moslims kwamen met hun kamelen door de woestijn.
En die grens zie je nog steeds.
Ook interessant is hoe deze wereldreligies worden
gecombineerd met de traditionele religies, met meerdere Goden. In Benin legde
iemand me ooit uit dat het Christendom heel makkelijk werd geaccepteerd in
Benin. De traditionele religie heeft al zoveel Goden dat de Christelijke God
gewoon werd toegevoegd. Een meer of minder merkte men niet! Je ziet nog steeds
hoe deze religies worden gecombineerd. Priesters en dominees die kolanoten
inzegenen voor ze worden geofferd aan de voorouders bijvoorbeeld.
Hier in Kumbo is het net als overal in West
Afrika. Je moet een religie hebben. Zeggen dat je niet gelooft, is
onbegrijpelijk. Ik heb inmiddels het goede antwoord gevonden; Ik ben Christen,
maar de kerk waar ik in Nederland heen zou gaan is niet in Afrika. En
bovendien, God is overal, dus ik hoef niet naar een kerk om te bidden. De meeste
Christenen vinden dit een goed antwoord. Het grappige is dat mijn Islamitische
vrienden degenen zijn die mij proberen over te halen naar de kerk te gaan. Niet
naar de moskee, maar wel naar de kerk.
 |
| Brug op de doorgaande weg |
In het verkeer kun je je lot maar het beste in de
handen van een God leggen. De wegen zijn slecht, auto’s vallen zo ongeveer uit
elkaar en de chauffeurs delen hun stoel en zijn roekeloos. Chauffeurs leggen
hun lot echt in handen van God, terwijl ik altijd denk; je hebt nog wel een béétje
eigen verantwoordelijkheid! De grote bus tussen Bamenda (de stad hier 3 uur
vandaan) en de hoofdstad Yaoundé neemt het eerste stuk altijd een prediker mee.
Die stapt vlak buiten de stad weer uit.
Ik ben elke keer weer verbaasd hoe dat gaat. In
Nigeria werd altijd wel gebeden, maar meestal vrij kalm (behalve die ene keer
dat een vrouw de hele acht uur durende rit heeft gebeden en gepreekt). Hier is
het veel drama; ‘Steek allemaal je handen uit naar het stuur en zeg AMEN!’. En
de hele bus doet nog mee ook! Ook een hele mooie; ‘Laat de weg overdekt zijn
met het bloed van Jezus! Amen!’. Gezien de hoeveelheid ongelukken vind ik die
vergelijking met het bloed van Jezus niet zo geslaagd. Maar ik ben geloof ik de
enige die dat ziet! Een van die mannetjes presteerde het zelfs om te zeggen dat
als deze bus een ongeluk zou krijgen iedereen zich moest afvragen welke zonde
hij/zij had begaan om God deze bus te laten verongelukken…
Het hoogtepunt van deze bus predikers is altijd
dat ze wel tien keer herhalen dat ze dit niet doen om geld te verdienen, maar
echt omdat ze de mensen willen beschermen. Maar vervolgens gaan ze wel met de
pet rond!
Religie is big business. De rijkste man van
Nigeria is geen zakenman, maar de oprichter van een kerk. In Nigeria werden
kippen, eieren en zelfs rollen toiletpapier aan de kerk geschonken bij de doop
van baby’s. Blijkbaar heeft de kerk hier bijzonder wereldse behoeften!
Uit de VeFo-er van augustus 2015
-------
Oude eieren
Tegen de tijd dat deze VeFo-er uit komt, ben ik in
Nederland. En misschien zelfs wel in Veeningen. De hele maand juni ben ik even
terug voor vakantie en voor werk.
Terug naar Nederland, of terug naar Europa in het
algemeen, is altijd weer gek. Het is heel lekker om even anoniem te kunnen
zijn. In Nederland kan ik over straat lopen zonder dat iedereen me aanstaart,
zonder kinderen die me naroepen (White man! Of nog mooier; White man woman!) en
zonder wildvreemde mannen die me ten huwelijk vragen.
Een ander voordeel in Nederland is het eten. Ik
weet nog hoe geschokt ik was in de supermarkten vorig jaar. Hier in Kameroen
zijn veel meer groenten te koop dan in Nigeria, daar leefde ik vooral op
tomaten en uien. Tijdens marktdag (een keer per acht dagen) kan ik hier zelfs
broccoli en bloemkool vinden. Maar die variëteit valt wel in het niet bij wat
ik in Nederland zag. Hebben we echt tien soorten kruidenzakjes voor nasi nodig?
En echt zeven verschillende soorten appels? En vijftien soorten brood? Of acht
soorten koffie?
Tegelijkertijd, de dingen die ik hier kan kopen,
smaken in Nederland toch wel heel anders. Ik koop hier een avocado met smaak
voor zeven cent. In Nederland koop je een avocado die zo hard is dat je er
iemand dood mee kan slaan voor een euro. Watermeloenen zijn hier zoet, ze
smaken niet naar water zoals die in Nederland. Sinaasappels (die wel oranges
heten, maar toch echt groen zijn) en tomaten hebben toch ook echt meer smaak
hier onder de zon.
Groenten als broccoli en bloemkool worden alleen
op marktdag verkocht. De meeste Kameroeners eten dat niet. Die houden vast aan
hun traditionele gerechten en vinden al mijn groenten maar gek. Vorige week
kookte ik pasta met groenten voor Kameroense vrienden. Er zat onder andere
broccoli in de saus. Een van mijn vrienden dacht dat het ingewanden van de koe
waren en schepte nog wat extra op. Je kunt je de teleurstelling voorstellen
toen het alleen maar broccoli bleek te zijn!
Pas kwam ik een vriend tegen op de markt toen ik
net rode bieten had gekocht. Die vroeg me heel serieus of ik die echt in bloed
kookte. In Nigeria kreeg ik al de vraag of de kikkererwten gemaakt zijn van
kikkers.
Boodschappen doen is ook hier soms nog steeds een
culture shock. Van marktvrouwen die me vertellen dat de tomaten zo vreselijk
duur zijn en me vervolgens een kilo tomaten verkopen voor tien cent tot een
winkelier die me geen eieren wil verkopen. Ik vroeg hem waarom ik die niet kon
kopen en hij zijn dat ze veel te oud waren. Ik ben dan natuurlijk wel benieuwd
hoe oud en zijn antwoord was; Madam wel twee dagen! Kun je je voorstellen dat
je bij de Jumbo in Zuidwolde staat en de caissière zegt; sorry mevrouw maar
deze eieren zijn al twee dagen oud, die kan ik u niet verkopen hoor!
Terug naar Nederland is altijd weer een avontuur.
Na weken zonder water, onregelmatige stroom en wegen die meer op modderpoelen
lijken besef ik altijd weer hoe goed het is in Nederland. Maar ik weet ook
zeker dat ik na een maand in Nederland weer graag terug wil naar Kameroen. Naar
het land waar mensen denken dat je bieten kookt in bloed, waar ik soms niet met
de auto weg kan omdat er zowel boven als beneden mijn huis een vrachtwagen vast
zit in de modder en waar mensen je geen eieren willen verkopen omdat ze al twee
dagen oud zijn!
Uit de VeFo-er van juni 2015
-------------------------
Leesmoeders die niet kunnen
lezen
Als je in Nederland in de trein zit, zie je een
heleboel mensen lezen. Tegenwoordig misschien vooral via de smart phone of
tablet, maar er wordt gelezen. In de wachtkamer bij de dokter of de tandarts
lees je een tijdschrift.
Kinderen hebben dus ook niet of nauwelijks de
mogelijkheid om boeken te lezen die gewoon leuk zijn om te lezen. Ik was als
kind al een echte boekenwurm, maar ik weet zeker dat een aantal van mijn
vroegere klasgenoten nu boeken lezen doordat ze vroeger via de Bibliobus op
school konden uitvinden dat er ook leuke boeken zijn, en dat lezen leuk kan zijn.
Elke keer als we dit soort dingen doen, voel ik me
weer dankbaar. Dankbaar voor alle mogelijkheden die ik in Veeningen, toch ook
een dorp, heb gekregen. Maar vooral dankbaar dat ik iets kan doen om de
kinderen hier ook meer kansen te geven!
Uit de VeFo-er van april 2015
-------------------
Lezen
De afgelopen weken hebben we met Knowledge for Children leestesten afgenomen op scholen. We doen dit om te meten of kinderen nu ook echt beter lezen sinds wij met hun school werken. In Nederland zou je daarvoor bijvoorbeeld cito toets gegevens nemen, maar hier zijn examens heel onbetrouwbaar.
Dit soort cijfers zijn vaak niet de schuld van de kinderen. Ik was op een school en wilde de kinderen in groep 6 testen. Dus ik vroeg; waar is de leraar van groep 6? Ja, die is er niet! Hoe bedoelt u, die is er niet? Er is geen leraar voor groep 6. Als de directeur er is geeft die er wel eens les, maar die is er vandaag niet dus dan is er geen leraar. De kinderen zitten dan dus de hele dag een beetje in de klas en hebben geen idee wat ze kunnen doen.
Een andere school waar ik vorige week was, heeft weer een ander probleem. Volgens de officiële cijfers heeft de school meer dan 400 leerlingen. Toen ik er was, waren er nog geen 75. In groep 4 waren drie kinderen aanwezig. Dit heeft ermee te maken dat de meeste leerlingen op die school Mbororo nomaden zijn. Het is nu de droge tijd en dan trekken hun ouders met hun dieren weg uit het dorp, op zoek naar voedsel en water voor het vee. En de kinderen gaan mee. In de hogere klassen zag je bijna alleen meisjes, de jongens moeten op het vee passen.
.jpg) |
| Kleuters laten zien hoe goed ze kunnen lezen |
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. Er zijn leraren die echt hard hun best doen om hun kinderen wat bij te brengen. Die de boeken gebruiken en echt proberen alle kinderen in hun klas te betrekken bij hun les.
We gingen boeken doneren op een school en de kleuters daar gaven een lees-demonstratie. In groep 6 had ik een kind dat vier woorden kon lezen, de rest scoorde nul. Maar de kinderen van de kleuterschool lazen dezelfde woorden zonder moeite. Hun lerares geeft sinds twee jaar les op deze school, dus hopelijk hebben we volgend jaar in groep 4 kinderen die wel kunnen lezen.
Uit de VeFo-er van maart 2015
--------------
Kumbo Horse Race
Vlak voor kerst hadden we hier de ‘Kumbo Horse Race’. Rondom het voetbalveld (zonder gras overigens) is een soort baan voor atletiek en dergelijke (denk ik) en daar moesten de paarden overheen. Paardenrace is een sport van Mbororo, nomaden die met hun koeien door de bergen trekken. Sommigen doen dat niet lopend maar te paard.
 |
| Kumbo Horse Race |
De race was een beleving op zich. Magere paarden, of eigenlijk meer pony’s, jockeys van een jaar of zeven, geen zadels, maar wel honderden totaal uitzinnige mannen. De organisatie was op zijn Kameroens, er kwamen veel meer paarden opdagen dan gepland dus er waren niet genoeg registratie formulieren, t-shirts enzovoorts, het begon twee uur te laat en iedereen liep elkaar voor de voeten. Maar organisatie op zijn Kameroens betekent ook dat het allemaal vanzelf goed komt. En dat iedereen na afloop geweldig enthousiast is over hoe het was georganiseerd.
Deelnemers kwamen uit dorpen rondom Kumbo. Een veewagen of een paardentrailer is hier onbekend. De meeste wegen naar de dorpen zijn sowieso alleen per paard, motorfiets of als je geluk hebt per 4wheel drive te bereiken. Dus kwamen de meeste deelnemers letterlijk te paard naar Kumbo, soms wel 30 kilometer verderop.
De race werd georganiseerd door vrienden van mij, die hier een stichting hebben. Ze willen het ook gebruiken om fondsen te werven. Dus ik vroeg ze of vorig jaar ook echt wat geld opgehaald hadden. Het antwoord was ja, alleen hadden ze er niks aan want er waren twee kinderen van hun paard gevallen en die moesten ze naar het ziekenhuis brengen. Een zorgverzekering kennen we hier natuurlijk niet, dus moest al het geld aan het ziekenhuis worden besteed. Dit jaar hadden ze daarom ziekenhuiskosten in het budget opgenomen.
Dit jaar viel het mee met de ongelukken. Er is een jockey (zeven jaar oud) gevallen en bewusteloos naar het ziekenhuis afgevoerd. Twee dagen later was hij woest op de organisatie, die hadden de race gewoon door laten gaan. Ze hadden het naar het volgende weekend moeten uitstellen vond hij, dan had hij weer mee kunnen doen en kunnen winnen.
Knowledge for Children was gevraagd om een toespraak te houden over het belang van onderwijs voor meisjes. In veel Mbororo gezinnen gaan de meisjes namelijk niet naar school. Vaak worden ze uitgehuwelijkt als ze een jaar of 15 zijn. Dus mocht ik iets zeggen over het belang van onderwijs voor meisjes.
 |
| Een winnaar van een bal |
Bijvoorbeeld; uit onderzoek blijkt dat als een meisje niet naar school gaat, haar kinderen 20% kans hebben om voor hun vijfde verjaardag te sterven. Of; God schiep de vrouw uit de rib van de man. Niet uit zijn voeten om over haar heen te lopen, niet uit zijn hoofd om boven hem te staan, maar vanuit zijn zij om naast hem te staan. Gelukkig waren er zowaar een paar mannen die er iets van snapten en me eigenlijk wel gelijk moesten geven. Nu maar hopen dat ze hun dochters ook echt naar school sturen.
Behalve de paarden race was er ook een voetbal toernooi. Knowledge for Children had vijf voetballen (GAMMA, stond erop) gedoneerd als prijzen. Dat bleek een enorm succes. Zo groot zelfs dat een van de winnaars van een bal dolblij terugging naar zijn dorp, om daar te ontdekken dat hij iets was vergeten in Kumbo. Hij had drie paarden meegenomen om te racen, en die stonden nog in Kumbo!
Uit de VeFo-er van januari 2015
--------------------
'Stilte is dodelijk! Praat met me over HIV en Aids!'
Op 1 december was het Wereld Aids Dag. In Kameroen wordt daar in veel steden en dorpen aandacht aan besteed. In Kumbo organiseerde Knowledge for Children samen met onze partner Rural Development Foundation (RDF) en de twee grote ziekenhuizen een bijeenkomst op de markt. De ziekenhuizen zorgden voor gratis testen, Knowledge for Children en RDF voor bewustwording en stuurden mensen naar de test punten.
De ziekenhuizen in Kumbo horen tot de beste van Kameroen. Het zijn allebei ziekenhuizen die ooit door missionarissen zijn gestart, en nog steeds een sterk religieuze identiteit hebben. Het ene ziekenhuis is van de Baptisten, het andere van de Katholieke zusters. Dit leidt tot een situatie waar vooral in het Katholieke ziekenhuis mensen een HIV test kunnen doen, informatie krijgen over HIV en Aids, maar niet over condooms. Op Wereld Aids Dag moesten we condooms uitdelen op een andere plek dan waar de tests werden gedaan, want dat mocht niet van het ziekenhuis.
Voor mij is het elke keer weer een cultuurshock. Ik ben het er helemaal mee eens dat je in eerste instantie onthouding predikt. Zeker voor jongeren, ik zou een meisje van 12 ook aanmoedigen om te wachten met seks. Ik ben het er ook helemaal mee eens om mensen te vertellen dat ze, eenmaal getrouwd, trouw moeten zijn aan hun partner. Maar, ik vind ook dat je wel een essentieel punt vergeet als je niet over condooms praat. Het meisje van 12 heeft misschien geen seks, maar op haar 22e of 32e heeft ze vervolgens alsnog onveilige seks en wordt alsnog besmet met HIV. Wat heb je dan bereikt?
Mijn goede vriend Ismaila werkt voor het Baptistische ziekenhuis in het HIV en Aids programma. Hij reist de hele regio af om mensen te trainen, lotgenoten groepen op te zetten enzovoorts. En vooral om te proberen het taboe te doorbreken.
Het taboe op HIV en Aids is hier heel groot. Je praat er niet over, het wordt doodgezwegen en als je HIV positief bent probeer je dat voor iedereen, vaak ook voor je partner, verborgen te houden. De behandeling van HIV is hier goed. Mensen kunnen, net als in Nederland, nog lang en redelijk goed leven. Het is vooral het taboe dat voor slachtoffers zorgt.
Het taboe doorbreken is niet makkelijk. Knowledge for Children probeert hier aan bij te dragen via Health Clubs in scholen. Dit zijn groepen leerlingen uit groep 4, 5 en 6 die leren over HIV en Aids, malaria, hygiëne enzovoorts. Zij worden ook getraind om via liedjes en sketches andere leerlingen van hun school, maar ook ouders en andere dorpelingen, te informeren.
Op Wereld Aids Dag trokken groepjes kinderen met spandoeken door de markt om te zingen over HiV en Aids en mensen door te sturen naar het testcentrum. Zij proberen in elk geval het taboe te doorbreken door te praten en te zingen. Hopelijk helpt het! Want zoals op een van de spandoeken stond, ‘Stilte is dodelijk, praat met me over HIV en Aids!’.
Uit de VeFo-er van December 2014
----------------
Taal
Toen ik op de Esdalschool zat, heb ik meester De Vries regelmatig vervloekt om zijn eeuwige lessen Nederlandse taal. Werkwoord vervoegingen, zinsontledingen, begrijpend lezen, spelling er kwam geen einde aan.
De laatste jaren besef ik steeds meer hoe belangrijk die lessen eigenlijk zijn geweest. Hoeveel makkelijker die lessen het hebben gemaakt om Engels, Frans en (vooral) Duits te leren. Zonder die lessen was ik nu niet in Kameroen geweest.
In Nigeria en nu ook in Kameroen zie ik ook hoe het anders kan. Vooral op het platteland. Kinderen komen van school af en kunnen nauwelijks lezen en schrijven. Een tijdje terug deed Knowledge for Children een leestest op 42 scholen. Een kind in de tweede klas leest hier gemiddeld 0,7 woorden per minuut. Dat zijn woorden als yes en no. In de zesde klas lezen ze beter, maar nog steeds moeizaam. Veel kinderen die van school afkomen, kunnen hooguit woorden van vier letters lezen.
Ligt dat aan hen? Ik denk het niet. Veel leraren hebben geen idee waar ze mee bezig zijn. In Nigeria heb ik een juf ontmoet die in het Engels les moest geven. Probleem was alleen dat ze maar twee Engelse zinnen sprak; goedemoooorgen klas! En; Stil of ik ga slaan! Hier in Kameroen heb ik ook leraren gezien die nauwelijks hun eigen naam kunnen schrijven of die serieus denken dat je best spelt met een a (bast). Is het dan gek dat kinderen niet kunnen lezen?
De afgelopen weken hebben we hier in Kameroen leraren getraind. Ik weet dat het niveau bedroevend is, maar toch schrik ik elke keer weer.
Leraren die een uur te laat komen (doe je dat op school ook? Ja!) of leraren die les geven in de zesde klas maar niet kunnen spellen. Trainingen zijn dan ook heel simpel; ‘een boek is gemaakt om in te lezen, niet om kinderen mee te slaan’ (een eyeopener voor velen). Of; ‘Als je tijdens het lesgeven vragen stelt aan je leerlingen, kun je dan al zien of ze het snappen of niet. Als ze het niet snappen moet je het nog eens uitleggen’. Of; ‘Als je vooraf bedenkt wat je je klas wilt leren en hoe je dat gaat doen, is het veel makkelijker lesgeven’. Of; ‘Als je les geeft aan kleuters moet je niet teveel moeilijk woorden en geschreven tekst gebruiken. Plaatjes werken veel beter, kleuters kunnen namelijk nog niet lezen’. Ik heb geen achtergrond in het onderwijs, maar dit kan ik allemaal nog wel bedenken.
Kameroense kinderen worden allemaal uitgebreid gedrild. Als de leraar binnenkomt staan alle kinderen op; ‘Goodmooooorning sir’. Ze zijn ook heel goed in het klassikaal opdreunen van woorden, rijtjes en het herhalen van de leraar. Vraag een klas om het alfabet op te zeggen en de hele klas dreunt mee. Maar als je in het alfabet de p aanwijst en welke letter dat is, blijft het stil. Dat hebben ze namelijk niet geleerd.
Er zijn hier vast minder kinderen die zuchten als hun leraar weer over taal begint. Maar er zijn hier ook vast minder mensen die twintig jaar later beseffen hoeveel ze eigenlijk te danken hebben aan dat taal onderwijs! (Bertus de Vries, bedankt!)
Uit de VeFo-er van November 2014
------------
Als je in Nigeria, of in Kameroen, gaat wonen en werken, zijn veel mensen bang dat er dingen gebeuren. Aanslagen en ontvoeringen van Boko Haram, malaria, aids en nu ook ebola. Maar ik heb altijd gezegd; ALS er iets met me gebeurt, is dat in het verkeer. Dat gold in Nigeria en dat geldt ook nu in Kameroen.
In Kameroen rijden er tussen de grote steden grote bussen. Dat voelt in elk geval veiliger dan de auto’s in Nigeria. Binnen de stad gaat alles met een motortaxi of een gedeelde taxi. Mijn record is met elf mensen in een oude Toyota. De chauffeur deelt standaard zijn stoel met een passagier.
De wegen in beide landen zijn slecht. De Vonderweg is voor mij een prachtige egale weg zonder grote gaten. Soms zijn de gaten zo diep dat zelfs de grote fourwheel drive er niet door kan. Veel wegen zijn ook onverhard. Deze wegen hebben vaak een ‘regenpoort’. Als het regent verandert de weg in de modderpoel. De ‘regenpoort’ gaat dan dicht. Er kunnen dan alleen nog personenauto’s door maar geen vrachtwagens meer. Die beschadigen de weg teveel. Probleem is wel dat je als chauffeur soms tussen twee van de poorten zit en dus niet verder kan maar ook niet terug. Dan wacht je dus, uren of dagen, afhankelijk van de regen. Ik waag overigens te betwijfelen hoeveel dit helpt, de wegen zijn nog steeds slecht.
Auto’s zijn krakkemikkig en chauffeurs rijden roekeloos, delen hun stoel en rijden acht uur lang zonder pauze. Een rijexamen kennen we niet in Kameroen. Je kunt wel lessen nemen en als je zelf denkt dat je het wel kunt, kun je een rijbewijs aanvragen. En dat je dan de commissaris van politie kent helpt je meer dan dat je goed kunt autorijden.
In Nigeria probeert de overheid de verkeersveiligheid te vergroten door grote borden langs de weg te zetten met waarschuwingen, niet door gaten te dichten of controles in te stellen. Het schijnt dat de Nigeriaanse overheid al meerdere keren opdracht heeft gegeven aan een bedrijf om de weg tussen Ilorin (waar ik woonde) en Abuja (de hoofdstad) te verbeteren. Volgens de verhalen is er ook al meerdere keren voor betaald. Maar het enige wat er is gebeurd is dat iemand een paar kruiwagens zand in de grootste kuilen heeft gegooid. Dat helpt niet echt, zodra het regent is de kuil terug.
In Kameroen kennen we het fenomeen van verkeersveiligheidscontroles. Hierbij wordt dan gecontroleerd of je wel een brandblusser aan boord hebt en of je wel twee gevarendriehoeken hebt. Dat de chauffeur zijn stoel deelt met een passagier, de remmen van de auto niet werken of de chauffeur dronken is maakt niet uit. Zolang hij maar een brandblusser heeft. Wij moesten daar pas tien minuten naar zoeken, de auto was al lang uitgebrand natuurlijk, maar dat gaf niet. We hadden de brandblusser en dat wordt gecontroleerd.
De gevarendriehoeken zijn ook heel belangrijk voor deze controles. Kameroense auto’s gaan vaak stuk. Dus dan moet je voor en achter je auto een driehoek zetten. De meeste Kameroeners trekken daarnaast pollen gras en struiken uit de berm en maken zo echt een afzetting langs de auto.
Een tijdje terug hadden mijn collega’s pech. Zij hadden netjes de gevarendriehoeken neergezet, maar geen half bos uitgerukt. Vervolgens werden ze bekeurd door een dronken politieman. Die had de gevarendriehoek niet gezien en was er met zijn dronken hoofd overheen gereden. Vervolgens kregen mijn collega’s een boete, ze hadden geen gevarendriehoek neergezet. Toen ze de kapotte driehoek lieten zien, zei hij doodleuk; ja, maar die is stuk, die kan niet meer staan!
Uit de VeFo-er van augustus 2014
----
Van Nigeria naar Kameroen
John Lennon zong het al, het leven is wat je gebeurt terwijl je andere plannen maakt. Een maand geleden was ik nog druk aan het plannen maken voor nog een aantal maanden in Ilorin. Maar, ook in Afrika, of misschien wel juist in Afrika, veranderen plannen voortdurend.
Dus, op 18 april vertrek ik naar Kameroen om daar voor een tot twee jaar te gaan werken. Ik ben aangenomen als country director voor een Nederlands-Kameroense stichting, Knowledge for Children.
Deze stichting werkt in het Engelstalige deel van Kameroen, rondom de grens met Nigeria. Het belangrijkste werk wat ze doen is het beschikbaar stellen van schoolboeken aan scholen. Wat het uniek maakt is dat er een systeem is ontwikkeld waarin ook de ouders en de school bijdragen. Na een aantal jaar is de school dan zelf in staat om nieuwe boeken te kopen. Daarnaast doet de stichting aan aids preventie en andere dingen. Kortom, erg interessant! Ik kom te wonen in Kumbo, een dorp in de heuvels. Het zal een stuk kleiner zijn dan Ilorin, of het te vergelijken is met Zuidwolde of met Meppel weet ik nog niet. Maar veel meer zal het niet zijn.
Of ik Nigeria ga missen? Ja, natuurlijk!
Ik ga het missen om water te drinken uit plastic zakjes en pinda’s te eten uit glazen flessen. Ik ga het missen om met vijf schoolkinderen op de achterbank van een oude gammele taxi te zitten. Ik ga de kinderen missen die allemaal schreeuwen (van enthousiasme of van angst) als ze me zien. Ik ga het gejuich van de kinderen in de buurt missen als ’s avonds onverwacht het licht aan gaat. Ik ga het missen om op elke straathoek verse ananassen, watermeloenen en sinaasappels te kopen. Ik ga het missen om vast te staan in het verkeer in de stad omdat er een Fulani herder met zijn kudde langskomt. Ik ga het missen dat mensen zeggen dat ik echt op Robin van Persie lijk als ze horen dat ik uit Nederland kom. Ik ga het ook missen om mijn rapporten met de hand te schrijven omdat we weer een dag geen stroom hebben op ons kantoor.
Ik ga het lokale eten missen, en vooral de reacties van de mensen als ze zien dat ik dat eet. Ik ga het missen om een taxi in te stappen en uit te vinden dat de andere passagier een levende kip op schoot heeft. Ik ga het enthousiasme van vrouwen missen als ze ontdekken dat mijn haar puur natuur is. Ik ga de dokters missen die voor elke klacht je bloeddruk willen opmeten. Ik ga de mensen missen die alleen naar mijn kantoor komen om hun telefoon op te laden. Ik ga het missen om elke vergadering of training te beginnen met een christelijk gebed en te eindigen met een islamitisch gebed (of andersom). Ik ga de mensen missen die de halve zondag doorbrengen in de enige Westerse supermarkt hier om foto’s te maken. Ik ga het missen dat mensen ‘well done’ (goed gedaan) zeggen alleen omdat ik op mijn taxi sta te wachten of in mijn kantoor zit. Ik ga ook de onbekende mensen missen die zeggen dat ik toch snel een baby moet krijgen.
Nigeria is een gek land. Maar, het is het wel het gekke land van mijn vrienden en collega’s, mijn buren, onze vrijwilligers en al die anderen die mijn jaar hier heel bijzonder hebben gemaakt. En ja, het is zo langzamerhand ook een beetje mijn gekke land geworden!
Of Kameroen net zo gek is als Nigeria weet ik niet. Maar ik hoop dat ik over een aantal maanden ook aan Kameroen denk als mijn land.
Uit de VeFo-er van april 2014
----
Onderwijs op het platteland
Stel je de volgende situatie voor:
In Nederland worden leraren geselecteerd op basis van hun politieke contacten, niet op basis van hun kennis of vaardigheden. De overheid neemt ze aan en plaatst ze op scholen in het land. Maar, leraren willen niet werken buiten de Randstad.
Op mijn oude school in Hoogeveen worden tien leraren geplaatst. Acht van deze tien weten door de invloed van hun politieke vriendjes overplaatsing naar Amsterdam te regelen. En ze worden niet vervangen. Zo krijg je een school met twee leraren, laten we zeggen Engels en Biologie.
Met alleen Engels en Biologie gaat er geen leerling slagen voor het eindexamen, dus probeert de school oplossingen te vinden. Er worden zoveel mogelijk leerlingen bij elkaar gezet, wat leidt tot klassen van 120 leerlingen. Voor zoveel leerlingen is er geen meubilair, dus ze zitten op de grond, delen tafels en stoelen of moeten staan. De school slaagt erin nog een paar mensen aan te nemen die wel les willen geven. Ze hebben een MAVO diploma en geven Frans, Economie en Aardrijkskunde van de brugklas tot zes VWO. De twee echte leraren moeten extra vakken geven. De leraar Engels geeft nu naast Engels ook Nederlands, Geschiedenis en Wiskunde.
Om het lesgeven nog wat lastiger te maken is er geen krijt om op het bord te schrijven en hebben de leerlingen geen boeken (de overheid geeft die niet uit voor alle leerlingen en veel ouders kunnen de boeken niet betalen). Scheikunde en natuurkunde practica zijn helemaal niet mogelijk, er zijn geen materialen en ook geen ruimte om practicums te geven, alle klaslokalen zijn nodig om de lessen te geven.
Vervolgens komt de dag van je examen. Je hebt als leerling je best gedaan om ondanks alle moeilijkheden wat op te steken. Maar dan blijkt dat het examen wat je toelating geeft tot MBO, HBO of universiteit alleen op de computer gemaakt kan worden. Maar computers zijn er niet op school. Je kunt het examen ergens anders maken, maar je hebt nog nooit met een computer gewerkt.
Kun je je voorstellen dat dit zou gebeuren in Nederland? Waarschijnlijk niet. In Nigeria is dit het dagelijks leven. Je snapt dat al dit soort dingen het heel moeilijk maken voor kinderen in Kwara om goed onderwijs te krijgen.
Maar, er is hoop. VSO en het Ministerie van Onderwijs in Kwara (mijn werkgevers) hebben in 2008 besloten het Nigeria Graduate Volunteer Program te beginnen. Het zesde team van twintig vrijwilligers is net begonnen. Deze vrijwilligers zijn jonge Nigerianen die op scholen op het platteland Engels, Wiskunde en exacte vakken geven. Vaak zijn ze de enige in hun school die dat kan doen. Het afgelopen schooljaar hebben 1751 leerlingen les gekregen van een vrijwilliger.
Mijn Nigeriaanse collega en ik trainen de vrijwilligers in onderwijstechnieken (je kunt ook lesgeven zonder een monoloog van een uur af te steken, probeer de leerlingen te betrekken) en andere zaken die ze nodig hebben. En het werkt!
Een voorbeeld, Akande is 29 en heeft electrical engineering gestudeerd. Hij geeft nu scheikunde en natuurkunde op een school in een dorp. Voor hij kwam werd dit gegeven door iemand die niet gekwalificeerd was en geen practicums kon geven. Akande heeft een jaar lesgegeven en het percentage leerlingen dat slaagt voor externe examens is gestegen van 40 naar 90 procent.
Schooldirecteuren horen over het programma en we worden dagelijks gebeld door directeuren die smeken om vrijwilligers voor hun school. Gelukkig werken we sinds kort ook samen met NYSC, de Nigeriaanse organisatie die de sociale dienstplicht regelt. Alle Nigerianen die een HBO of Universitair diploma willen halen, moeten na hun studie een jaar sociale dienstplicht vervullen. Ze worden verspreid door het land en velen geven les. Wij selecteren er 150 per jaar die ook les geven en door ons getraind worden. Schooldirecteuren geven aan dat ze deze dienstplichtigen willen, en niet een ‘gewone’. Blijkbaar draagt de training veel bij aan hun vaardigheden.
Het zijn kleine stapjes, maar elk stapje voorwaarts is er een. Hopelijk komt het nog eens zo ver dat leerlingen op het platteland in Nigeria net zoveel kansen en mogelijkheden krijgen als ik kreeg op het platteland van Nederland.
Vefo-er November 2013
‘O, Ilorin, da’s een klein stadje in het westen van Nigeria’. Dat was wat ik te horen kreeg wanneer ik mensen uit Nigeria vertelde dat ik vanaf maart 2013 voor een jaar in Ilorin, Nigeria zou gaan wonen en werken. Nu denk ik bij een klein stadje aan Meppel, hooguit aan Zwolle. Een Nigeriaan denkt bij een klein stadje blijkbaar aan een stad als Ilorin, met meer dan een miljoen inwoners. Als je bedenkt dat de grootste stad van het land, Lagos, een geschat inwoneraantal van 15 miljoen heeft, is Ilorin inderdaad maar klein. Maar toch, voor mij is het een enorme stad!
Tegelijkertijd heeft Ilorin iets van een dorp. Je komt er altijd bekenden tegen. Ik hoor regelmatig; ja, ik zag je gister ook al daar en daar lopen. Ik val natuurlijk ook wel op hier. In Ilorin wonen nog geen twintig blanken (waarvan er overigens vier uit Nederland komen). Als je ’s avonds weg gaat moet je zorgen dat je voor tien uur thuis bent, anders kun je het wel vergeten om met openbaar vervoer (gedeelde aftandse taxi’s of achterop een motorfiets) thuis te komen en ben je overgeleverd aan de goede wil van toevallig passerende auto’s.
Westerse producten zijn lastig te vinden, er is sinds een paar maanden een Zuid-Afrikaanse supermarkt waar ze bijvoorbeeld brood en smeerkaas verkopen. Dat is je enige mogelijkheid om iets anders te kopen dan de eeuwige tomaten, uien, yam knollen, gedroogde vis of fietskip (kip die zo mager is dat je alleen pezen eet, net als bij een wielrenner die geen gram vet op de benen heeft).
De stroomvoorziening is op zijn zachtst gezegd wisselvallig te noemen. Het Nigeriaanse energiebedrijf heet NEPA, volgens Nigerianen staat die afkort voor Never Expect Power Again (verwacht nooit meer stroom). En soms ga je dat inderdaad geloven. Op mijn werk hebben we een aggregaat, maar die gaat alleen aan als de grote baas aanwezig is. Vanochtend ging om 9.30 uur het licht aan, dan weet je dus dat hij er is!
Omdat de overheid op bijna alle vlakken faalt, is het aan anderen om iets te doen in dit land. Mensen richten zich niet tot de overheid maar tot God of Allah. Alleen al in mijn straat staan twee moskeeën en een kerk. Als je van de staat geen stroom, ambulances of wegenonderhoud kunt verwachten en je zelf moet rondkomen van minder dan 1,50 Euro per dag, ga je je vanzelf richten tot het hogere. Dus wordt hier gebeden voor stroom, voor een veilige reis en voor alles wat je maar kan bedenken. God maakt overuren in Nigeria!
Wat heeft me bezield om mijn rustige leven in Enschede te verruilen voor het leven in een stad als Ilorin, in een land als Nigeria wat nu niet echt bekend staat als het ideale land om te wonen? Om een goede baan los te laten en als VSO-er tegen een lokaal salaris te gaan werken?
Sinds ik terug ben uit Benin, heeft Afrika steeds aan me getrokken. Ik heb een paar jaar gewerkt in Enschede en heb het idee dat ik nu de ervaring en kennis heb waarmee ik echt iets kan doen in een land als Nigeria.
Dat Nigeria niet het makkelijkste land is om te wonen en te werken is absoluut waar. Nigeria heeft 10,5 miljoen kinderen die niet naar school gaan. Dat betekent dat tien procent van de kinderen die in de wereld niet op school zitten, in Nigeria woont. In Nigeria leven meer dan 100 miljoen mensen onder de armoedegrens van 1,50 Euro per dag. Van alle moeders en baby’s in de wereld die rondom de bevalling sterven, komt tien procent uit Nigeria. Zeventig procent van de bevolking is jonger dan 35 jaar en de werkloosheid, vooral onder deze jongeren is enorm (schattingen liggen rond de 35% in de staat waar ik woon). Kortom, er is genoeg werk te doen hier.
Misschien is het wel puur idealisme om te denken dat ik echt iets kan bijdragen, maar zonder idealen zou er nooit iets veranderen in deze wereld. Dus ik kan iedereen alleen maar aanmoedigen om je idealen na te streven, uiteindelijk heb je aan het einde van je leven meer spijt van de dingen die je niet hebt gedaan, dan van de dingen die je wel hebt gedaan!
Uit de VeFo-er van mei 2013
No comments:
Post a Comment